‘Heeft u al een paracetamolletje ingenomen?’

Met mijn koffer, een geprint visitebriefje en een pen in mijn hand loop ik een verzorgingstehuis binnen. Wachtend op de lift vang ik een gesprek achter mij op. Twee dames, boven de tachtig, bespreken het telefonisch contact met de huisarts van een dag eerder. ‘Ik kom niet meer vooruit, gaf ik hem aan’, vertelt de dame die langzaam richting de lift loopt met een stok in haar hand en een bol getrokken rug. ‘En weet je wat hij toen zei?’, vervolgt ze. ‘Nou?’, kijkt de andere dame haar nieuwsgierig aan. ‘Heeft u al een paracetamol geprobeerd…?’, met een harde toon en enige verontwaardiging komen de woorden uit haar mond. Ik wend mijn blik af en probeer mijn koffer te verbergen tussen mijn lichaam en de lift. Zou ze mij hebben gespot?

‘Bent u ook huisarts?’, hoor ik een opgewekte stem achter me vragen.
Te laat, de dokterstas heeft me verraden.
Een gratis consult volgt in de lift tussen mij en de dames. Hierin heb ik vooral de pijnklachten aangehoord en ben ik er niet meer aan toe gekomen om uit te leggen waarom paracetamol toch echt de eerste stap van pijnstilling is, zeker op hun leeftijd.

‘Paracetamol’ roept verschillende gevoelens op in de samenleving. Opluchting, door verlichting van de pijn;  irritatie, door het juist niet helpen tegen de klachten of minachting, omdat het maar een paracetamolletje is. Maar weet je wel alles wat je moet weten over dit witte, ietwat smerige, tabletje om een mening te kunnen vormen?  En ben je ook op de hoogte van de mogelijke risico’s van het gebruik? Laten we dit veelgebruikte pilletje eens vakkundig analyseren.

Waarom wordt paracetamol altijd als eerste aangeraden?

De meest bekende pijnstiller in Nederland heeft zijn naam te danken aan een afkorting van de chemische stof ‘para-acetylaminofenol’. Na inname wordt het in de lever verwerkt en daarna uitgescheiden via de urine. In de richtlijnen van (huis)artsen wordt de WHO-pijnladder gebruikt om te bepalen welke pijnstilling je wanneer moet kiezen. Met stip op nummer één staat paracetamol. De reden voor deze toppositie heeft te maken met het uitgangspunt dat de patiënt een behandeling dient te krijgen die effectief is én de minste bijwerkingen heeft. Deze combinatie van eigenschappen is voor paracetamol beter dan een NSAID^* (als ibuprofen, naproxen en diclofenac) en morfine (als tramadol, fentanyl en oxycodon), die beter tegen de pijn kunnen werken maar ook beduidend meer risico’s op bijwerkingen geven. In het bijzonder geldt dit voor ouderen, die hier nog gevoeliger voor zijn. Voor elke leeftijd geldt, bij korte en langdurige pijnklachten, dat paracetamol de eerste keus is bij de start van pijnstilling.

Bijwerkingen van paracetamol

Is paracetamol dan zó perfect dat je hier helemaal geen last van kan krijgen? Dit is ook weer niet het geval. Als ik de bijwerkingen opzoek in ons medicatie-naslagwerk, genaamd ‘het farmacotherapeutisch kompas’, dan valt meteen op dat de bijwerkingen die genoemd worden bij paracetamol zelden voorkomen (bij 0,01-0,1% van de mensen die het gebruiken). Dit in tegen stelling tot haast álle andere medicatie, waarbij er vaak (1-10%) of zeer vaak (>10%) bijwerkingen voorkomen.
Het rijtje van zeldzame bijwerkingen van paracetamol is lang en zeer gevarieerd, met o.a. misselijkheid, diarree en duizeligheid. Het kan zijn, als je het volledige rijtje op de bijsluiter doorneemt, je alsnog een knoop in je maag krijgt en het niet wilt innemen. Dat is begrijpelijk, een leven zonder medicatie zal ik, als het even kan, altijd aanmoedigen. Maar het moet in perspectief bekeken worden, door altijd de voor- en nadelen tegen elkaar af te wegen. En dan kan je er echt wel vanuit gaan dat het heel veilig is om een paracetamol voor een niet houdbare pijn in te nemen.

Waar moet je rekening mee houden met de dosering?

Via de mond of kont?

Je kan paracetamol als tablet innemen (oraal) of via een zetpil inbrengen (rectaal). Uit onderzoek bij volwassenen blijkt dat een rectale toediening langzamer is en in onvoorspelbare hoeveelheid wordt opgenomen. Het zou dus kunnen dat je niet een goede paracetamolspiegel in het bloed hebt opgebouwd terwijl je al wel aan de maximale dosering zit. Het advies is dan ook, voor volwassenen, om met normale tabletten te beginnen. Uiteraard is dit voor jonge kinderen praktisch lastiger, en zal hier vaker voor een zetpil gekozen worden.

Welke hoeveelheid per dag?

Volwassenen

Volgens de richtlijn van de NHG^**, dé leidraad voor huisartsen, wordt er voor volwassenen geadviseerd om 3 tot 4 keer per dag 1 of 2 tabletten van 500mg in te nemen. Met een maximale hoeveelheid van 4 gram (wat overeenkomt met 8 stuks) per dag. Indien je langer dan een maand paracetamol inneemt -wat niet aan te raden is, lees hier verder in het artikel meer over- dan hanteer je een maximale dosis van 3 gram (6 stuks) per dag.

Kinderen

Bij kinderen wordt de dosering berekend aan de hand van het gewicht en de leeftijd. Als ouder zou ik vooral even de bijsluiter erbij pakken waarop goed aangegeven staat hoeveel jij aan je kind mag geven en met welk tijdsinterval.
Heb je geen kinderen, maar beschouw je je huisdier als je kind? Let er dan op dat je ze nooit zonder overleg met een dierenarts paracetamol geeft, aangezien dit voor veel dieren giftig is.

Let op deze zes risicofactoren

Er zijn altijd uitzonderingen op de regel, zo ook voor de dosering van paracetamol. Hieronder volgen risicofactoren bij volwassenen, die voor een te hoge, schadelijke paracetamolspiegel kunnen zorgen. Indien je één van deze risicofactoren hebt, geldt het advies van 2 gram als maximale dosering per dag (dat komt overeen met in totaal 4 tabletten van 500mg). En indien je twee of meer risicofactoren hebt, maximaal 1,5 gram (in totaal 3 tabletten van 500mg).

Risicofactoren
- Vasten of een slechte voedingstoestand
- Langdurig, dagelijks gebruikt van meer dan twee glazen alcohol
- Leveraandoeningen
- Kwetsbare oudere, met name als het gewicht onder de 50kg is
- Roken
- Gecombineerd gebruik van meerdere pijnstillers

Spelen bij jou één of meerdere factoren? Geef ze dan altijd door aan de huisarts als je gaat starten met pijnstilling. Daarnaast zijn er nog genetische afwijkingen en andere soorten medicatie dan pijnstillers, die een negatief effect kunnen hebben als ze in combinatie met paracetamol gegeven worden. Hier zal de huisarts en apotheek bij het voorschrijven altijd naar kijken.

De paracetamolspiegel

Ben je na één tabletje al af van die vervelende hoofdpijn? Mooi, niks meer aan doen.
Mocht het zo zijn dat je een paar dagen last houdt van die slijtage in je knie, let er dan op of je de paracetamol goed doseert. Af en toe één tot twee tabletten innemen, werkt minder goed dan voor een paar dagen drie keer per dag twee tabletten standaard in te nemen. Hiermee bouw je een paracetamolspiegel in het bloed op, die hierdoor beter kan gaan werken. Het zou zonde zijn als je dit nog niet zodanig hebt geprobeerd en dan toch al ibuprofen gaat toevoegen.

Hoe lang kan ik doorgaan met paracetamol?

Uit onderzoek blijkt dat paracetamol effectief is in het verminderen van pijn op de korte termijn. Het wordt afgeraden om het langer dan een maand te gebruiken. Sterker nog, chronisch gebruik van paracetamol kan er voor zorgen dat je een chronische hoofdpijn ontwikkelt.

Mijn conclusie 

Voor mij heeft paracetamol een verdiende eerste positie op het pijnstillerpodium. Als je bovenstaande gebruiksaanwijzingen aanhoudt en er bedachtzaam mee om gaat, is het een zeer veilig medicijn dat pijnklachten goed kan verhelpen. In de praktijk adviseer ik gezonde patiënten een maximum van 3 gram aan te houden (dus 3 keer per dag 2 tabletten). Mocht de pijnstilling langer dan een maand nodig zijn, dan is het verstandig even een nieuwe afspraak bij de huisarts te maken.

^*NSAID: ‘Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drug’, een ontstekingsremmende pijnstiller

^**NHG: het Nederlands Huisartsen Genootschap